Kolegiata św. Wawrzyńca w Żółkwi
KOLEGIATA św. WAWRZYŃCA – to przestronny, przesiąknięty duchem historii kościół, który wznoszono w latach: 1606 – 1618. Finansowała go fundacja hetmana Stefana Żółkiewskiego. To właśnie w tym obiekcie sakralnym miejsce swego ostatecznego spoczynku wybrali Jakub i Konstanty Sobieski.
W kolegiacie znajdują się ich grobowce z prochami. W XIX wieku ów kościół był jedną z największych skarbnic pamiątek narodowych. Kościół skrywa nie tylko prochy przodków wielkich bohaterów, ale również piękne malowidła obrazujące potęgę i dokonania tych postaci historycznych.
Wartym obejrzenia na żywo są np. wielkie freski i obrazy batalistyczne, które przedstawiają największe zwycięskie bitwy Jana III Sobieskiego i jego pradziada Stanisława Żółkiewskiego:
- ogromny obraz 675x550 cm bitwa pod Chocimiem z roku 1679 pędzla gdańskich malarzy Andreasa Stecha i Ferdynanda van Kessela gloryfikująca króla Jana III Sobieskiego, przedstawionego w pełni chwały na koniu;
- bitwa pod Kłuszynem z 1620 roku namalowana przez Szymona Boguszowicza;
- malowidła pędzla wspaniałego malarza Marcina Altomontego z 1693 i 1695 roku – bitwa pod Wiedniem oraz pod Parkanami.
Niestety obrazy batalistyczne jak też inne zabytki kultury polskiej z tego rejonu zgrabiono w latach powojennych po II wojnie światowej. Przywłaszczyła je ukraińska SRR i na początku lat 70-tych XX wieku umieszczono je w Lwowskiej Galerii Sztuki w Olesku.
Niestety od czasów grabieży, żaden z tych wspaniałych pamiątkowych obrazów nie był poddany renowacji, wiele z nich leżało po prostu przez lata zwinięte w skrzyni. Niestety sposób ich przechowywania przyczyniał się z upływem lat do degradacji malowideł. Od 2004 roku strona polska nieustannie wnioskowała do Ukrainy o możliwość przeniesienia zabytków do Warszawy.
Po trzech latach negocjacji udało się podpisać porozumienie i przenieść dwa obrazy do Polski. Tu zostały one pieczołowicie odnowione, jednak po powrocie na Ukrainę w 2012 roku nadal nie wydano zgody na umieszczeni ich w kolegiacie św. Wawrzyńca w Żółkwi. Koszt renowacji przerósł grubo 4 miliony złotych.
W ostatnich latach kolegiatę w Żółkwi objęto projektem rewaloryzacyjnym, wykorzystując środki z budżetu Państwa Polskiego.